Gió mùa xuân là gió . . . đông

Lê Anh Chí

__________________________________________

Dàn Bài :

I) Hoa đào năm ngoái còn cười gió đông (Nguyễn Du)

II) Đào hoa y cựu tiếu đông phong (Thôi Hộ)

III) Chỉ thiếu gió đông (Tam Quốc)

IV) Gió mùa xuân là gió . . . đông

V) Phi xa bất đông

VI) Gió mùa đông là gió bấc

VII) Gió mùa thu là gió tây

VIII) Gió mùa hè là gió nồm

IX) Giải thích bởi thuyết Ngũ hành

X) Đông Quân là Chúa Xuân !

__________________________________________

I) Hoa đào năm ngoái còn cười gió đông (Nguyễn Du)

Hai câu thơ trong Kiều, tả cảnh chàng Kim tìm Kiều , mà tìm không thấy :

Trước sau nào thấy bóng người,

Hoa đào năm ngoái còn cười gió đông

(Nguyễn Du)

‘năm ngoái’, chàng Kim gặp Kiều, vào tiết Thanh Minh, mùa xuân

‘Hoa đào’ : mùa xuân

Như vậy,

gió đông = chẳng phải gió mùa đông mà là gió từ phương đông lại

II) Đào hoa y cựu tiếu đông phong (Thôi Hộ)

Thôi Hộ đời Đường, vào tiết Thanh minh, tìm người đẹp đã gặp gỡ năm trước , tìm không thấy, nhân đó mà làm bài thơ:

Khứ niên kim nhật thử môn trung,
Nhân diện đào hoa tương ánh hồng

Nhân diện bất tri hà xứ khứ,
Đào hoa y cựu tiếu đông phong

Đào hoa y cựu tiếu đông phong !

có thể nói Nguyễn Du đã dịch câu này thành :

Hoa đào năm ngoái còn cười gió đông

‘năm ngoái’, chàng Thôi gặp người đẹp, vào tiết Thanh Minh, mùa xuân

‘Hoa đào’ : mùa xuân

Như vậy,

đông phong = gió đông = chẳng phải gió mùa đông mà là gió từ phương đông lại

III) Chỉ thiếu gió đông (Tam Quốc)

Tam Quốc Chí Diễn Nghĩa :

Gia Cát Lượng ‘nói’ với Chu Du :

Muốn đánh Tào Công

Phải dùng hỏa công

Muôn việc đã đủ

Chỉ thiếu gió đông

Lúc ấy vào mùa đông, nên chẳng có gió đông ! Vì gió đông chẳng phải gió mùa đông mà là gió từ phương đông lại.

IV) Gió mùa xuân là gió . . . đông

Gió mùa xuân là gió . . . đông, vì gió đông hay đông phong là gió từ phương đông lại.

Khi xưa, khi ta còn dùng chữ Hán và chữ Nôm thì không có vấn đề : hai chữ đông (mùa đông và phương đông) viết khác nhau. Do đó, gió đông hay đông phong đều rõ nghĩa : đông là phương đông, gió đông hay đông phong là gió từ phương đông lại.

V) Phi xa bất đông

Giai thoại:

Ông Lê Quí Đôn (LQĐ) đi sứ, có ân với một ông quan Tàu. Ông Tàu nói rằng số LQĐ sẽ bị cách chức, nhưng ông ta sẽ có mẹo làm cho LQĐ được phục chức.

Sau đó, LQĐ quả bị cách chức (vì liên hệ đến một vụ thi cử gian lận). Và có sứ Tàu qua, đố ta với bốn chữ ‘‘Phi xa bất đông’’ (chẳng xe, chẳng (phương) đông). Cả triều đình chẳng ai hiểu ý tứ ra làm sao, rốt cuộc chúa Trịnh phải vời LQĐ vào triều hỏi (vì LQĐ đỗ Bảng Nhãn, nổi tiếng thông minh, mẫn tiệp và hay chữ nhất) .

LQĐ bèn bảo rằng đó là Tàu họ đố chữ, và đó là chữ Điền (chữ Xa và chữ Đông viết gần giống nhau, bỏ đi mộ số nét của cả hai chữ, thì cùng còn lại chữ Điền).

Người Tàu chấp nhận lời giải này là đúng.

Do công này mà LQĐ được phục chức.

Chữ Đông trong Giai thoại này là phương Đông và chữ Đông này viết giống giống chữ Xa, mà chữ Xa thì ai cũng biết : đó là con Xe trong bàn cờ tướng.

Ta rút tỉa từ Giai thoại này một điều ( cho những người biết rất ít chữ Hán, như tôi) là: ta có thể phân biệt được hai chữ đông (mùa đông và phương đông), nhờ vào chỗ chữ Đông (phương) này viết giống giống chữ Xa, còn(mùa) đông thì viết khác xa !

VI) Gió mùa đông là gió bấc

Gió mùa đông là gió bấc , gió từ phương bắc lại.

Bài ‘‘Đông từ’’ của Liễu Hạnh Công Chúa có câu :

Gió bấc căm căm tuyết mịt mùng

VII) Gió mùa thu là gió tây

Gió mùa thu là gió tây, gió từ phương tây lại.

Bài ‘‘Thu dạ khách cảm II’’ của Nguyễn Trãi , có câu

Tây phong hám thụ hưởng đề tranh

(Gió tây lay cây , âm vang vang)

VIII) Gió mùa hè là gió nồm

Gió mùa hè là gió nồm, gió từ phương nam lại.

Tôi viết bài này, ở Ba Lê vào mùa hè và có làm một thí nghiệm nhỏ : lấy một tờ khăn giấy, để ra trước cửa sổ, nhìn vào tờ khăn giấy này, thấy ngay rằng gió lồng lộng thổi từ phương nam lại. Xem thế, thì ở Âu Châu, mùa hè cũng có gió nồm.

IX) Giải thích bởi thuyết Ngũ hành

Giải thích bởi thuyết Ngũ hành phương hướng gió như sau :

_Xuân thuộc Mộc, phương Đông thuộc Mộc, do đó gió mùa Xuân là gió Đông

_Hạ thuộc Hỏa, phương Nam thuộc Hỏa, do đó gió mùa hè là gió nồm (Nam)

_Thu thuộc Kim, phương Tây thuộc Kim, do đó gió mùa Thu là gió Tây

_Đông thuộc Thủy, phương Bắc thuộc Thủy, do đó gió mùa đông là gió bấc (Bắc)

X) Đông Quân là Chúa Xuân !

Đông Quân là vua thần phương đông, là thần Thái Dương

Do đó,

Đông Quân là Chúa Xuân !

Bài Tích Cảnh Thi XII của Nguyễn Trãi :

Lầu xanh từ thấy khách thi nhân

Vì cảnh lòng người tiếc cảnh xuân

Mới trách thanh đồng tin diễn đến

Bởi chưng hệ chúa Đông Quân

*

*

* Lê Anh Chí *.

_____________

Sách tham khảo

Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, Sử quan đời Trần và Lê Trịnh

Đại Việt Thông Sử, Lê Quí Đôn

Lam Sơn Thực Lục, Nguyễn Trãi viết theo lời kể của vua Lê Thái Tổ (bị sửa đổi)

Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục, sử quan triều Nguyễn

Hoàng Lê nhất thống chí , Ngô gia văn phái

Lịch triều hiến chương loại chí, Phan Huy Chú

Việt Nam Sử Lược, Trần Trọng Kim

Các nhà khoa bảng Việt nam, Ngô Đức Thọ (chủ biên), Nguyễn Thúy Nga, Nguyễn Hữu Mùi

Việt Nam Văn Học Sử Yếu, Dương Quảng Hàm

Nguyễn Trãi Toàn Tập, Mai Quốc Liên, Nguyễn Quảng Tuân, Nguyễn Khuê, Kiều Thu Hoạch

Kim Vân Kiều, Nguyễn Du

Tam Quốc Chí Diễn Nghĩa, La Quán Trung, dịch giả Tử Vi Lang

*

*

Trang Nhà LêAnhChí www.LeAnhChi.com

--------------------------------------------------

* Trang Chính * Việt Sử, Văn Học * Thơ *

-----------------------------------------------------------

* Mục Lục * Bài mới LêAnhChí * Bài mới Kiến Tánh *

-----------------------------------------------------------

* Nối kết Phật Pháp * Lê Gia * Nối kết Văn Học * Bài Xưa *

------------------------------------------------------------------